پیش از ورود به مطلب، بایسته است گفته شود آنچه خواهد آمد ، به هیچ وجه، جنبه سیاسی ندارد ، بلکه صرفاً بحث معاش و آب نان در آن مطرح است .همچنین طرف خطاب و موضوع بحث ، نه مقطع خاصی از تاریخ بلکه کل تاریخ ایران است. بالاخره آنچه خواهیم گفت فقط منطوق دارد فاقد مفهوم خواه موافق و خواه مخالف است . پس انتظار این است که کسی زحمت جستجوی مفاهیم پوشیده و مضمر را در این نوشته به خود ندهد و از تفسیر به رای آن خوداری کند.
به نظر می رسد اکثریت مردم ایران ، چه در آن زمان که «رعیت» بوده اند و چه در روزگاری که «ملت» شده اند و چه در عصری که «امت» گشته اند ، از نظر معاشی و رفاهی ، زندگی خوب و خوشی نداشته اند. بررسی اجمالی تاریخ ایران نشان می هد مردم ایران در بیشتر اعصار برای شمشیر زدن و جان فشانی آمادگی داشته اند اما در عین حال، تقریباً همیشه، وضعیت آب و نانشان رو به راه نبوده است شاید این اوضاع از آغاز تاریخ تا زمان کشف نفت در ایران ، با توجه به آنچه کم و بیش در سرزمین های مشابه می گذشته، محمل و توجیهی ممکن است داشته باشد ، اما ادامه این وضع پس از کشف نفت، قابل تامل است. گمان می کنم تحولاتی که باعث نیاز به نفت شد و وجود انحصاری این ماده فقط در بعضی سرزمین ها –و نه در همه کشور هایی که به لحاظ تحولات اقتصادی و صنعتی به نفت و مشتقات آن نیازمند شده بودند – علی القاعده باید عدم توازنی را به نفع ممالک نفت خیز ، ایجاد کرده باشد. اما این عدم توازن در کشور ما به وجود نیامد . صادر کننده نفت خام شدیم و خرج کننده پولی که از این صادرات – کم یا زیاد – بدست می آمد ، بدون بازده مانا و بلند مدت . من در سال پایان جنگ دوم جهانی به دنیا آمدم. تا به سن آغاز تحصیل دبستانی برسم شش هفت سالی طول کشید. با شروع دبستان و شاید پیش از آن -چیزهایی در مورد اوضاع ممالک دیگر می شنیدم اینکه آلمان کن فیکون شده بود و حتی دستگاهها و ماشین آلات کارخانه هایش را فاتحان برده بودند . اینکه ژاپن هم زیر و رو شده و مردمش به نان شب محتاج شده بودند. اینکه شوروی بیست میلیون کشته داده بود و بسیاری از شهرها و آبادی هایش با خاک یکسان شده بودند. در آن روزگار اسمی از کشورهای عربی نمی شنیدم . اگر هم بحثی از آنها بود یا در مورد کودتاهای بی پایانشان بود یا از زیارت کربلا و نجف و مکه و مدینه (و نه سفر به عراق یا عربستان). و البته «کویت» ،«کویت» بود و نامش سمبل سرزمین های پرکار و به تبع پر بار - که هر کس قصد کار کردن وپول در آوردن زیاد را داشت ، می خواست به آنجا برود. هند و پاکستان با گرفتاری های خود درگیر بودند و از فقر و فاقه در آنها بسیار می شنیدم. از سرزمینی می شنیدم که گویا مردمش روی درخت زندگی می کردند. از مردمی در حاشیه جنوبی خلیج فارس گفته می شد که کارشان سوراخ کردن لنج های ایرانی بود که شب هنگام به ساحل می رسیدند و ربودن کالاهایی که صاحبان اجناس ، از بیم آب گرفتگی لنج با شتاب به ساحل می ریختند.افغانستان را کشوری معرفی می کردند که در آن نامه های فرستاده شده یا رسیده هرگز به مقصد نمی رسد و در خانه ها - به استثنای خانه های کابل - چیزی به عنوان «توالت» وجود نداشت. ترکیه کشوری بود که ایرانیان عازم اروپا از عبور از آن می ترسیدند و مدعی بودند اهالی آن به ایرانی ها که از آلمان اتومبیل می خرند و از راه زمین به ایران می آورند حسادت می کنند و کمترین جلوه و اثر این حسادت سنگ پرانی به اتومبیل های تزانزیتی است. هر چند که این کشور سعی می کرد ادای اروپایی ها و فرنگی ها را در بیاورد.
خوب بیاد دارم ژاپن نمایشگاه صنعتی در پارک شهر برگزار کرده و مادرم مرا به این نمایشگاه برده بود. آنچه عرضه کرده بودند چیزهایی بود که کودکی به سن و سال مرا به این سوال وا داشت که این ها چیست که برایش نمایشگاه درست کرده اند ؟ گفته می شد ژاپن از فرط ناچاری اجناسش را به صورت «کیلویی» صادر می کند تا مشتری پیدا کند . در این گیر و دار خود ما هم حال و روز خوبی نداشتیم. البته جنگ زده نبودیم اما مدتی اشغال شده بودیم. نظم و انضباطی در کارها نبود . به یاد دارم سپهبد رزم آرا وقتی نخست وزیر شد کارهایی کرد. آنچه را من به یاد دارم باب کردن و اجباری کردن «صف» در نانوایی و ایستگاه اتوبوس ومواردی از این قبیل بود و باز کردن بوق تاکسیها –که مردم سرسام نگیرند- و خط کشی مسیر عابران پیاده با میخ های فلزی بزرگ که فکر می کنم هنوز آثار آنها زیر آسفالت خیابان سپه سابق باقی باشد.در چنین اوضاعی طرفداران بلوک های شرق و غرب به یقه گیری یکدیگر مشغول بودند و بازار زنده باد و مرده باد گرم بود .
