برنج صدری دم سیاه درجه یک کیلویی 19 ریال را - که البته همه ، منجمله خانواده ما ، نمی توانستند بخرند و بخورند- به یاد دارم و کامیون های حامل ماهی را که دولت برای مبارزه با قصاب ها ، که گوشت را گران کرده بودند ، از شمال به تهران آورده بود بیاد می آورم . فروش ماهی سفید به قیمت هر عدد 5 تا 10 ریال خیلی زود غائله گرانی گوشت را فرو نشاند. حاصل اینکه تا آنجا که بیاد دارم دل مشغولی و گرفتاری عمده مردم ما غم نان بوده و البته توقع زیادی هم نداشته ایم . اما همین توقع محدود هم در مورد اکثریت مردم برآورده نشده است . می گویند هیچکس به آنچه دارد راضی نیست . شاید این گفته درست و شاید عامل پویایی بشر و تحقق پیشرفت در جوامع همین باشد. ما هم از این مورد مستثنی نبودیم و ناچار دائماً خود را با کشورها و سرزمین های دیگر مقایسه می کردیم و حسرت می خوردیم و هنوز هم می خوریم . زمانی که من متوجه وجود این مقایسه و حسرت در اذهان شدم و آن را درک کردم ، مبنای مقایسه و سنجش، بعضی کشورهای اروپایی نظیر آلمان و انگلستان و فرانسه بودند. آمریکا در این محاسبه وارد نمی شد و گفته می شد آنجا دنیای دیگری است که اروپایی ها هم نمی توانند به آن برسند.

کشور هایی مثل اسپانیا و ایتالیا و پرتغال هم گویا در وضعیتی نبودند که حسرت خوردن به حالشان درست باشد . کشور های اروپای شرقی هم شاید روزگاری بدتر از ما داشتند و همینطور شوروی که البته در مورد این آخری ها دوستان چپ گرایمان به هیج وجه رضایت نمی دادند مگر زمانی که می رفتند و می دیدند چه خبر است . هند و پاکستان و کشور های عربی هم (به جز کویت که «کویت» بود) در خور توجه نبودند. این مقایسه و پرسش های ناشی از آن که: «چرا اروپا آنطور است و ما اینجور هستیم ؟» در کلاس های درس دبیرستان و گاهی دبستان از جانب دانش آموزان کنجکاو مطرح می شد. بعضی معلمان نظیر آقای «دادجو» دبیر علوم اجتماعی کالج البرز بعد از گفتن این که« پسر می گذاری آخر ماه حقوقمان را بگیریم و زندگی کنیم»به بحث های تحلیلی می پرداختند . اما اکثراً راه کوتاه و ساده پاسخگویی را- که هنوزهم کاربرد دارد-بر می گزیدند : «کشور ما همواره در معرض حمله بیگانگان بوده است .

از اسکندر مقدونی بگیرید تا عرب و مغول و تیمور و افاغنه و ترکمن ها و بالاخره روسها که معاهده گلستان و ترکمن چای را بر ما تحمیل کردند. این هجوم ها هرگز به ما فرصت نداد کمر راست کنیم و به ترقی و تعالی برسیم». از آنجا که معلمینی مثل آقای دادجو فراوان نبودند پاسخهای اخیر برای بسیاری از دانش آموزان کافی بود و به این ترتیب گناه عقب ماندگی ما و اینکه دائماً غم نان داشته ایم، به گردن اسکندر مقدونی و سعد وقاص و چنگیز و تیمور و اشرف افغان و لابد پاسکیوچ و تزار روس می افتاد و البته انگلیسی ها هم همواره در صحنه حاضر بودند(حتی از زمان حمله اسکندر،چون انگلیسی ها همیشه کارهایشان را مخفیانه و به دست دیگران انجام می دهند!!) در پاسخ پرسش «چرا اروپا آنطور است و ما اینجور هستیم ؟» ، معلمان دوران معاصر از یک توجیه اضافی یعنی جنگ هشت ساله و خصومت صدام حسین و هواداران غربی و عربی او هم برخوردار شدند تا فهرست جنایتکارانی که ما را عقب نگه داشته اند فعلاً به صدام حسین تکریتی و عفلقی ختم شود . البته برخی اسامی دیگر هم هستند که چون در طی زمان تغییر می کند از آنها به طور نوعی و یا با اشاره به کشورهای متبوعشان یاد می شود و مرگشان را می خواهیم و از بر شمردنشان در می گذریم. نکته دردناک که یاد آوری آن هر بار موجب رنج و درد بیشتر است و این رنج و درد هرگز کهنه نمی شود،بلکه موجبات تشدیدش فراهم می گردد، اینکه فهرست کشور ها و سرزمین هایی که باید به وضعیت آنها حسرت بخوریم دائماً در حال افزایش است. آن که اجناسش را کیلویی صادر می کرد اینک پیشرو تولید اجناس با کیفیت است .مردمی که روی درخت زندگی می کردندحالا در برج ها مسکن گزیده اند و آرزوی بسیاری از جوانان تحصیل در دیار آنهاست . دزدان لنج های ایرانی واسطه تأمین بسیاری از کالاهای ضروری ما شده اندو کشورشان قطب تجاری و صنعتی شده است .

کشوری که مردمش به ما حسادت و به سوی اتومبیلهایمان سنگ پرتاب می کردند، می رود که جزء چند اقتصاد مطرح دنیا بشود . سرزمینی که در مقایسه به حسابش نمی آوردیم در حال رقابت با دو ابر قدرت اقتصادی چین و آمریکاست و گفته می شود در زمان نه چندان دور از آن پیشی خواهد گرفت . چین که« قحطی » پدیده ای دائمی در بسیاری از نقاط آن بود تبدیل به غولی شده است که کسی روی حرفش نمی تواند حرف بزند. همه اینها نان و آب اکثریت مردمشان را بعضاً در حد عالی و برخی در حد قابل قبول (و البته در حال ترمیم)تأمین کرده اند .